Ölümsüzlük iksirini çalan Çin Tanrıçası Chang’e

Çin mitolojisinde, Chang’e (嫦娥) Efsanesi en çok, Chang’e’nin efsanevi okçu Hou Yi’den (后羿) ölümsüzlük iksirini çalarak kaçarak ay tanrıçası olmasıyla tanınır. Çin kanonlarında en önemli ve popüler hikâyelerden biri olan Chang’e’nin öyküsü, yıllık Ortalama Festivali’nde merkezi bir rol oynar.

Edebiyatta kanon kelimesi belirli bir düşünce çerçevesinde yazılmış eserler ve bu eserlerin belirli bir zihniyetle onaylanması anlamına gelmektedir.

Kanon nedir?

Çin Mitolojisi ilginiz çektiyse aşağıdaki yazılar da hoşunuza gidebilir.

Çin ve Batı Ejderhalarının farkı

Pan Gu; Evrenin yaratıcısı

Qilin; Tek boynuzlu ejderha at

Etimoloji

Tanrıça Chang’e’nin adı, tamamen onun adına özgü olan cháng (嫦) karakteri ile “güzel, genç kadın” anlamına gelen é (娥) karakterinden oluşur. Romanizasyonun diğer tarzlarında, Chang’e (嫦娥) bazen Chang’o olarak adlandırılır.

Chang’e eskiden Heng’e (姮娥) olarak biliniyordu. Ancak imparator Liu Heng (劉恆) adında benzer bir karakter kullandığı için orijinal adı değiştirildi. Bir imparatorun adı benzersiz olmalıydı ve Çin kültürüne ait başka bir figüre çok benzer bir isme sahip olmak çok büyük bir tabu olarak kabul edilirdi. Böylece, “Heng’e” adı “Chang’e” olarak değiştirildi.

Dilin köklerini araştıran bilim dalıdır.

Etimoloji nedir?

Nitelikler

Ay ruhu hâline gelmeden önce, Chang’e Çin’in her yerinde güzelliğiyle ünlü bir kadındı. Beyaz, süt gibi cildi, gece siyahı saçları ve kiraz çiçeği gibi dudakları vardı.

Sanatta Chang’e genellikle şık saç aksesuarları ve uzun, akıcı elbiseler giyen zarif bir genç kadın olarak tasvir edilir. Bazen zarif beyaz bir tavşan tutarken gösterilir. Nadiren, Chang’e çirkin bir kurbağa olarak tasvir edilebilir.

Aile

Chang’e, efsanevi okçu kahramanı Hou Yi ile evlidir. Chang’e’nin ailesi hakkında pek bir şey bilinmemektedir. Mitinin bazı versiyonlarında, Chang’e, bir porselen kaba kazara zarar verdiği için ölümlü olarak yaşamaya mahkûm edilmeden önce Yu Huang Shangdi’ye hizmet etmiştir.

Chang’e, on iki ay doğuran daha az popüler ay tanrıçası Changxi ile sık sık karıştırılır. Bazı tarihçiler, benzer adları ve ay tanrıçaları olarak benzer statülerinden dolayı, Chang’e’nin Changxi’nin annesi olabileceğine inanmaktadırlar.

Mitoloji

Chang’e birkaç farklı mitolojiyle ilişkilendirilse de, en çok bilinen efsanesi ölümsüzlük iksirini çalmakla ilgilidir. Bu bir efsanedir ve birkaç farklı versiyonu vardır. Bazı anlatımlarda, Chang’e, kocasının çırağı onu kendisi için çalmaya çalıştığında iksiri içmek zorunda kalır. Diğerlerinde ise Chang’e, bencilliği nedeniyle iksiri çalan bir hırsızdır. Ancak tüm versiyonlarda Chang’e, iksiri içer, ölümsüz olur ve aya kaçar.

Chang’e’nin en eski görünümlerinden biri, eski bir fal metni olan Gui Cang (歸藏)’da yer almaktadır. Bu metin, onun eylemlerini şöyle anlatır: “Geçmişte Chang’e, Batı Kraliçe Annesi’nin ölümsüzlük ilacını aldı ve yedi, sonunda aya kaçarak ayın özü hâline geldi.”

Chang’e ölümsüzlük iksirini içer

Dünya henüz gençken, gökyüzünde on tane güneş vardı. Sürekli sıcak olan hava, tarımı zorlaştırdı ve nüfusları tehdit etti.

Bir gün, yetenekli bir okçu olan Hou Yi (后羿) bir karar verdi. Yayını gökyüzüne doğru kaldırıp on güneşten dokuzunu indirdi. Onun kahramanlığı için tanrıça Xiwangmu (西王母) ona, aydınlanmaya ulaşanlar için ayrılmış olan bir ölümsüzlük iksiri verdi.

Hou Yi hediyeden memnun kalsa da, karısıyla bu sonsuz hayatı paylaşamayacak olması onu düşündürdü. Xiwangmu sadece bir kişi için yeterli ölümsüzlük iksiri vermişti. Hou Yi ölümlü kalmaya karar verdi ve iksiri yatağının altına sakladı.

Chang’e bir süre sonra kocasının hediyesini keşfetti ve bir plan yapmaya başladı. O gece, yatağın altından iksiri aldı ve son damlasına kadar içti. Yatağında karısı olmadığını fark eden Hou Yi, onu gece gökyüzünde süzülmekteyken buldu.

Hou Yi öfkeliydi ve Chang’e’yi oklarıyla vurmak için yayını aldı ama her atışta hedefini kaçırdı. Zaman geçtikçe, Hou Yi’nin öfkesi azaldı ve karısını özlemeye başladı. Aya bakarak Chang’e’nin ne kadar yalnız hissettiğini düşündü. Chang’e’ye kendini daha az yalnız hissettirebileceği umuduyla (ve artık ona kızgın olmadığını göstermek için), Hou Yi her gece onun sevdiği tatlı ve meyveleri bırakmaya başladı. Bu gelenek, birçok insanın Ay Ortası Festivali sırasında Chang’e’ye yıllık adaklar sunması şeklinde bugün de devam ediyor.

Bu öykünün alternatif bir sonuna göre, Chang’e kocasına ihanet ettiği için cezalandırılır ve çirkin bir kurbağaya dönüştürülür, ömrünü yalnız ve iğrenç bir şekilde ayda yaşamak zorunda kalır. Diğer versiyonlarında ise, Chang’e ölümsüzlük iksirine bağımlı hâle gelir ve günlerini onu hazırlayarak ve tüketerek geçirir. Bu versiyonlarda, bir beyaz tavşan Chang’e’ye acır ve onunla ayda uçarak iksiri hazırlamak için bitkiyi ayaklarıyla ezerken ona yardım eder.

Batı’ya yolculuk

Wu Cheng’en’in “Batıya Yolculuk” eserinde, domuz şeytanı Zhu Baijie (豬八戒), ay tanrıçası Chang’e’yle açık bir gecede flört ettiği için cezalandırılır. Önceden Cennet İmparatoru’nun deniz kuvvetlerinin komutanı olan Zhu Baijie, ay tanrıçasına romantik yaklaşımları nedeniyle görevinden alınarak, bir şeytan olarak ölümlü dünyaya sürgün edilir.

Pop kültürü

Ay takvimindeki en büyük tatillerden biri olan Orta-Sonbahar Festivali, Doğu ve Güneydoğu Asya’da kutlanır. Festival aynı zamanda buğday ve pirinç gibi ürünlerin hasat zamanına yakın gerçekleştiği bir hasat bayramı olarak da kabul edilir. Festival, insanların aileleri, arkadaşları ve yiyecekleriyle geçen geçmiş yıla dair düşünebildikleri özel bir zamandır.

Orta-Sonbahar Festivali sırasında, insanlar genellikle Chang’e’nin bereket vermesi için meyve ve tatlıları açık hava sunaklarına koyarlar. Chang’e ve onun evcil tavşanı ile süslenmiş ay pastaları, tatlı olarak bu bayramda sıkça tüketilen bir lezzettir.

Chang’e’nin efsanesi, ay keşif görevlerinde de referans alınmıştır. Apollo 11 astronotları Ay’a indiğinde, uçuş sorumlusu Ronald Evans, Chang’e’nin hikâyesini ve nasıl ayda beyaz bir tavşanla yaşadığını anlatmıştır. Collins ise “tavşan kızına” göz kulak olacağını söylemiştir.

Ayrıca, Çin Lunar Keşif Programı (CLEP), Chang’e Projesi (嫦娥工程) olarak adlandırılır. Çin Ulusal Uzay İdaresi (CNSA) tarafından yürütülen proje, ay yüzeyi hakkında daha derin bir anlayış geliştirmeyi ve sonunda bir ay araştırma istasyonu kurmayı uman bir dizi robotik görevlere odaklanmaktadır.