Japon kaligrafisi: Shodo (書道)

Sizi bilmem ama kaligrafi benim hep heves ettiğim bir sanat olmuştur. Maalesef şu ana kadar sadece heves aşamasında kaldı, bir kursa gitmek nasip olmadı. Gel gelelim Japon kaligrafisine…

Japon kaligrafisi yani shodo(書道) ; yazı, yazım(書) ve yol(道) kanjilerinden oluşup yazının yolu gibi bir anlama gelmektedir. Bildiğiniz üzere Japonlarda alfabeden çok bir şey yok 😀 Japonca öğrenmeye çalışan bizlerin gözünü korkutan, Karolla-san’ın da 2. ya da 3. kitabında uzun uzun ele alacağı o ezberlemekle bitmez tükenmez ‘kanji’ler; Japon kaligrafisine uygun alfabeyi sağlamaktadır. Yani uzun lafın kısası shodo için genellikle kanji kullanılmaktadır. Kanji köken olarak Çin’e dayandığından haliyle shodo sanatının kökeni de Çin kaligrafisine dayanmaktadır.

Shodo sanatında yazacağınız şey kısa tutulur. Uzun ve dar bir parşömene tek bir kanji ya da kelime, hadi en fazla 3 mısralık bir haiku*  yazılmaktaymış. Yani anlayacağınız Zen felsefesinden gelen sadelik ve minimal düşünce bu sanatta da etkilerini göstermektedir. Mesela parşömene sadece ‘düşünce’ kelimesini yazıp bunu okuyan kişinin ‘düşünce’ kelimesini hakkında bir takım beyin fırtınaları yapması, shodo sanatının amacına ulaşmasını sağlar.

*haiku bir şiir türü ilerleyen yazılarda buna da değineceğim, o sebeple bizi okumaya devam edin efeniiim! ^_^

Şimdi shodo sanatında kullanılan malzemeleri ve gereçleri inceleyelim.

Öncelikle üzerine yazmak için washi (和紙) adı verilen normalden daha ince ve bir yüzü emici bir kağıt kullanılmaktadır. Kâğıdın pahalı olduğu çağlarda washi pirinç liflerinden, ağaç kabuklarından elde edilirmiş ve bu kâğıdı sadece büyük sanatçılar kullanırmış.

Bir diğer gerecimiz ise sumi(墨) adı verilen ve bambu ya da çam kömüründen elde edilmiş mürekkeptir. Yani hazır mürekkeplerle bu iş olmuyormuş efenim… Mürekkebin hazırlanma süreci de önemlidir. Shodo yapacak kişi, mürekkep çırasından ihtiyacı kadarını içinde biraz su olan ve suzuri(硯) adı verilen mürekkep taşına rendelerken bu süreç içinde kendisi de shodo için konsantre olmaya başlar. Mürekkep taşı, sadece mürekkebin konulduğu bir kap olarak görülmez. Belli bir mürekkep taşında elde edilmiş kıvamın başka taşta tutturulamayacağına inanılırmış.

Yazıyı yazmak için ise fude(筆) adı verilen ve genelde at, keçi gibi birkaç çeşit hayvanın kıllarından yapılan fırçalar kullanılmaktadır. Fırçalar kalınlığına ve mürekkebi emme kapasitesine göre çeşitlenmektedir.

Bu ana malzeme ve gereçler dışında, bunchin(文鎮) adı verilen ve kağıdı sabitleştirmek için kullanılan metal tutacaklar vardır. Bir de kağıdın kurumasını kolaylaştıran ve shitajiki(下敷き) adı verilen, üzerine kağıdın yerleştirildiği altlıkları da unutmamak gerekir.

Tüm malzemeleri hazırladıysak gelelim sanatı icra etmeye 😀 Bir shodo eserini meydana getirmek için saatlerce uğraşılmaz. Eser hızlı bir şekilde, güçlü fırça darbeleriyle yazılır. Ancak bundan önce uzun süre kağıda konsantre olarak yazacağınız karakterleri nasıl çizeceğinizi kafanızda şekillendirmeniz gerekmektedir. Uzun düşünme sürecinden sonra birkaç saniyede eser oluşturulur. Tüm enerjinizi fırçanın ucuna odaklayarak yazdığınız karakterler, yoğun çizgilerden oluşur. Shodonun hızlı ve anlık oluşu kişinin o anki ruh halini simgelemekte ve bu anlık hareketler ile esere ruh katıldığına inanılmaktadır.

Bildiğiniz üzere her kanji, anlamı olan nesnenin soyutlanması ile meydana gelmiş birer semboldür. Nesnelerin sembol dili olan kanji, shodo eserine ruh katan diğer önemli unsurdur. Latin alfabelerinde bir anlam ifade etmeyen harfler, Japonca da bir nesneyi çağrıştırmaktadır. Mesela ağaç kanjisi ki(木); bir ağaç tasvirinden oluşturulmuştur. Aynı şekilde ateş kanjisi hi(火) de ateşe benzemektedir.

Shodo sanatında ustalaşmak bir hayli zormuş. Her kanjinin yazılış biçimi, her çizgi için belli bir fırça tutuşu, hareketi gibi kuralları öğrenmek ve bunu doğru şekilde icra etmek için yıllarınızı vermeniz gerekebilmekteymiş.

Yapılışına şöyle bir  göz atabilirsiniz: