Haiku (俳句)

Aramızda yalnız şairler var mı? 😛 Şiir yazmak bana bi ‘içini dökme’ metodu gibi gelmiştir hep. Kafama eserse bir şeyler karalamışlığım vardır. Öyle ölçülü uyaklı şeyleri pek sevmem genelde serbest takılırım. Eh, sonuçta şair değiliz değil mi? ^^’

Gel gelelim bu bölümümüzde değineceğimiz geleneksel Japon edebiyatından bir şiir türüne. 16. yy’dan beri kullanılan yaklaşık 500 yıllık bir geçmişi olan haiku (俳句)  dünyanın en kısa şiir türleri arasındadır. Haiku, renga adı verilen bir şiir biçiminin başında yer alan yarı-bağımsız nitelikteki 3 mısradan oluşan bir şiirdir. Bu 3 mısra; çoğunlukla 5 – 7 – 5 ölçüsüne göre ve sütun halinde yazılarak yan yana sıralanır.

Haiku’da belli bir an anlatılır ve somutluk kullanılır. Genellikle geleneksel haikularda, kigo* adı verilen ögeler ile mevsimlere göndermeler yapılır. Metafor görevi yapan bu kigolar ile haikunun omurgası oluşturulur.

*Kigo; Japonya’da genelde belli bir mevsimle ilişkilendirilen özel kelimeler veya deyişler. Mesela; açan çiçekler ilkbaharı, parlak dolunay sonbaharı, uyuyan dağlar kışı, guguk kuşu ise yazı temsil eder. Ancak bu kigoları şiirde fark etmek her zaman kolay değildir.

Haikuda amaç, çok kısa bir an içinde okuyucuya hayatı, doğayı farkettirmektir.  Bunu yapmak için de çok sade bir dil, semboller ve paradokslar kullanılır. Şair haiku yazarken o anki dünyasını, duygularını ve deneyimlerini okuyucu ile paylaşır.

Geçmişte Japon soyluları ve samuraylar arasında güzel haiku yazabilmek bir marifet sayılırmış. Gün boyu savaşan samuraylar, evlerine çekildiklerinde gecenin karanlığında doğanın sesleri içinde meditasyona girer ve sabahleyin ise gece boyunca esinlendikleri ile bir haiku yazarlarmış. Daha önce de bahsetmiştik; samuraylar harakiri yapmadan önce de son bir veda şiiri olarak bir haiku yazarlarmış.

Haiku, Japonya’da halen kullanılan popüler bir şiir türü ve tahminlere göre halkın %10’u haiku şairi imiş. Ayrıca son yıllarda haiku dünya çapında da ün kazanmış ve koyu fanatik grupları oluşmuştur.

Amerikan şair William J. Higginson, haiku hakkında ‘Haiku’yu yazmada ve okumadaki en önemli amaç bizi sarsan anıları; hediye olarak sunabileceğimiz ya da almak istediğimiz bazı deneyimleri ve algılamaları bölüşmektir. Aslında, en derin bir noktada bu bütün sanatların da özellikle edebiyatın da ana amacıdır.’ demiştir.

Haiku için geçmişten ünlü isimleri şöyle sıralayabiliriz; Matsuo Basho (1644-1694), Yosa Buson (1716-1783), Kobayashi Issa (1763-1827) ve Masaoka Shiki (1867-1902).

Matsuo Basho ilk büyük haiku şairi sayılmaktadır. Matsuo Basho’nun heykeli:

 Ve son olarak birkaç haiku örneği sıralayalım!^^

Karınca sürüsü-

Ta bulutlara değen dağın zirvesinden,

Bu yana                                       

(Kobayashi Issa)

Dönüp bakınca arkama

Soğuk günün batımı

Ve dağ kirazı çiçekleri              

(Konishi Raizan)

Karanlığa gömülen deniz

Ve yaban kazının

Belli belirsiz beyaz sesi         

( Matsuo Basho)

İki yataktan

Biri boş

Yürek dayanır mı buna?        

(Mukai Kyorai)

Kimse yok benden başka

Bu ıssız yolda

Sonbahar akşamında               

( Matsuo Basho)

Yaşlı adam

Penceresini bile açmamış

Karlarla kaplı kulübesinin     

(Takarai Kikaku)